ज्ञानविर मामा
मानबहादुर चौधरी ‘पन्ना’
‘हेरो भान्जा हमार देशम प्रजातजन्त्र, गणतन्त्र, लोकतन्त्र ज्या कलसे फे सामन्तिनके शासन बा । हमार लाग त जुन शासन अइलसे फे ओसह ओसह पलिबाटी । मै नेपालके बारेम जत्रा जन्ल बाटु ओत्रा अउर जर फे जन्ल हुइही, तर मै का कठु कलसे नेपालम जब राना शासन हटल, ओकर पाछ फे थारु बहुत शोषित पिडित हुइल । कभु प्रजातन्त्रक नाउम, कभु पञ्चायत त कभु गणतन्त्रक नाउम । पञ्चायत शासनके व्यालम हमार गाउँक जिम्दर्वा मही पह्र जाइट देख्ख्र बिह्र मुअ । थारु जातिक मनै पह्रही लेखही कलसे हमार अन्सार काम कराइ निपैबी कैख थारु बस्तीम स्कुल फे निखोल्ल । म्वार घरक नाउ ढरकट्वा हो । हेर, ढरकट्वा पढेर के गर्छस् ? खेतिपाटी गरे त भइहाल्छ नि । किन पढ्नु पर्यो ? कैख मही एकदमसे कह । वि.सं. २०१८ साल ओहरिक बात हो । थारु गाउँक लर्का गोठीकारक स्कुलिम पह्र जाइ । ऊ ब्यालाम इ फट्वाम थारु बाहेक कुइ नैबेठट । ओहमार स्कुल टर उपल्यकाम हुइना बात निरह । मै बाह्रखरी पहर्ख भर्खर दु कलासक पह्राइ सुरु कैरख्नहु त बाबा म्वार भ्वाज कैदेहल । ओठेसे म्वार पह्राइ छुटल, भान्जा । पाछ वीरेन्द्र सरकार रातिक प्रौढ शिक्षाके व्यवस्था करल । ओहव्यालम फेन पहर्लक हुइटु , हेरो भान्जा ।’
मै मानविर मामक बात सुन्टि गैनु । हमार घरम कभु कभु आइल व्याला अस्त अस्त बात बट्वाए । बात फे बहुत रसगर ओ चेतनामूलक रहिस् । ऊ व्यालम मै भर्खर चार पाँच कलास पह्रु । राजनितिक भाषा बुझ्ना मही गाह्रो पर । वि.सं. २०४६ साल ओहर हुइ । ऊ समयम निरङ्कुस शासनके विरुद्धम भित्र भित्र देशभर आवाज उठ्टी रह । देशम लोकतन्त्रिक शासन लन्ना कैख विभिन्न राजनितिक दल हुक्र गाउँघरम जागरणके लाग पम्पेलट बाटट् । ओह व्याला मानविर मामा हुक्र हमार गाउँम छिरल रलह ।
गाउँम मानविर मामा अइटी कि बहुत मनै निमजा दृष्टिले ह्यारट । सक्कुहन पुलिसके डर रलहिन् । गाउँ गाउँम चुपचुप पर्चा बाटट् । इ बात हमार बाबाह एक्को मन नैपरिस् । मामाह घरम अइलक मन निपराए । हुइना त मानविर मामा बन्वासे काठी आन्देहे । घर काठी चिर्देहे । कभु त खेट्वा बारी फे जोट्डेहे । ओहफेन बाबा गाउँक मनै पोल पार्डिही कलसे पुलिस दुःख दिही कैख डराए । एकदिन मानविर मामा सन्झ्याख आइल व्यालाम…
– जेठान आबसे म्वार घरम पैला निढर्बी ।
– का गल्टि कर्ल बाटु जे बन्हुइ ?
– कुछ निहुइलसे हमहन सन्तोषसे बाँच त डि ।
बाबासे अस्त खटपट हुइलक कारण मानविर मामा बहुत महिना सम हमार घर फे निअइल ।
कुछ समय पाछ आफन अभियानके क्रमम बीच बीचम अइटी रह । मानविर मामकसँग और पर्वाती नेता एवम् थारु अगुवा हुक्र फे आइट । हमार गाउँक महटान अङ्गनाम अस्त चारपाँच बजेक सन्झेक समयम गाउँक सक्कु किसनोन ठर्या बठिनेन जम्मा हुइल रलह । मानविर मामा कति रह – ‘हेरो दाजु भाइ हम्र आझ असिन पछगुरल बाटी । राज्यसे हमार उपर शोषण दमन हुइटी बा । हमार लर्कापर्का फे पह्रल लिखल निहुइट । सबजन शिक्षा लिह परल । हम्र एकजुट हुइ परठ । हमार अभियानम टुह्र फे साथ डिह परठ । हम्र दुःख पैली पैली हमार लर्का नापाइठ, कैख । सामन्ती शोषकके विरुद्धम जुट पर्ना बा । टुन्हक हमार कोद्रा फह्र्वा कोर्लक सारा जग्गा जमिन शोषण कैक जमिन्दार हठोह्र्ल बाट । हम्र मुक्तिक लाग संघर्ष निकर्बी कलसे के करी ? हमहन कमैया बनैल कम्लह्री बनैल । हमार संगठनह सहयोग करहो ।’ अस्त अस्त का का बात हो का ? बट्वाए , मानविर मामा । ऊ ब्यालम मै आलकाँच रनहु । मै असिन राजनीतिक भाषा जटिल लाग । ओह फे मै मानबिर मामक बात ओनाउ । असिन संगठन, एकता, शोषण सामन्ती कना शव्द फे नैवुझ्गिल रह । मै पुरान बात खुब ओनैना करु । ऊ मामक नाउँ मानविर रलसे फे मै ज्ञानविर कहु । ऊ समयम कम पह्रल रलसे फे असिन शासन सत्ताके विरुद्धम चेतनाके बात फैलैना चानचुन्या बात निरह । देश ओ समाजम परिवर्तनके लाग अहोरात्र खटुइया मानविर मामा साँच्चुक ज्ञानविर रलह ।
एकदिन हमार गाउँक सिखाराम सदरमुकाम गिल व्यालम प्रहरी चौकीम गाउँक गतिविधिक बारेम सूचना देलक कारण मानविर मामाह गाउँ अइना फे छुटल रलहिस् । ओह सुराकिक कारण जिल्लामसे प्रहरीक जठ्ठा हमार गाउँम आइल रलह । ऊ ब्याला बक्लाहान घरम प्रहरी छापा मारल । घरम बुह्राइल बुडी ओ नटिन्या रलहिन् । एकठो लम्मा लम्मा म्वाछक पुलिस्वा डर लग्टिक, घिनलग्टिक फुहर फुहर भाषाम गरैटी– ‘ए रण्डी बाइर निस्की । कोलाई भित्र राखेछस् । तातो गोली खाने विचार छ ।’
– का गराइटो टुहनक दिदी, बैनी, डाइ निहुइट ? लाज भार बोल्ठो । अत्रा शब्द बुडी का बोल्ल रलही । ऊ पुलिस – के भन्छेस् ? गोली खाने विचार छ कि क्या हो ? आतंककारी, ठोक्दिम् कञ्चटमा कैक कन्पट्टिम बन्ढुक सोझर्लिस् त बोल्टि बन्द होगिल रलहिस्, बुडिक । बक्लाहान बुडीह लछार पछार पार लग्लिन् । ओठेक निर्दयी पुलिस विचारी बुडीह घिसैटी बाहार निकरलिन् । शरीरम बन्ढुकिक नाल बर्सैलिन् । बहरी रक्तकेल हुइल । नटिन्या चिल्लाचिल्ला रुइल । नटिनेक उपर फे बुट बर्सलिस् । गाउँक घर घर छापा मर्ल । लाट बुट बर्सैल । असिन अत्याचारके विरुद्धम गाउँक एकजन फे चुइकक निबोल्ल । काखर कि जे बोलल ओकर ज्यानके जोखिम रह, ऊ व्याला ।
अस्तख दिन फे वित्तिगिल । आन्दोलन फे चलल । देशम प्रजातन्त्रके पुर्नस्थापनाके लाग सब जनता सडकम उत्रल । मानविर मामा फे गाउँगाउँम चेतना बट्ना काम कर्टी रल । ऊ ब्यालाम मै छ सात कलासम पह्रु । राजनितिक भाषा फे बुझ्ना होरख्नहु । एकदिन हमार गाउँम सरकारके विरुद्धम बहस कार्यक्रम रह । ओहव्यालाम विशेष सुराकी मार्फत सुरक्षाकर्मी कार्यक्रम स्थलम धरपकड करल । कार्यक्रम स्थलम गोली चलल । कैयो मनै मुल । मानविर मामा पकरगिल । सुरक्षा कर्मी गाडीम बैठाख लैगिल । दुसर दिन बिहान्नी रेडियो नेपालसे समाचार आइल । ‘हिजोराति सुरक्षा कर्मी र आतङ्ककारी बीच दोहोरो भिडन्त हुँदा मानविर थारुको मृत्यु भएको छ । कैयौ आतङ्ककारी हताहत भएको कुरा सुरक्षा स्रोतलो जनाएको छ ।’ कना समाचार सुन्मिलल् ।
असिक देशक कैयौ ठाउँम भिडन्त हुइलक समाचार अइलसेफे आन्दोलन चकर्टी गिल । शासक वर्ग दमनके नीति लेलसेफे जनतनके आघ आखिर झुकही पर्लिस् । देशम प्रजातन्त्र आइल । देशवाशी खुसियाली मनैल । बहुत जन सहिद घोषणा हुइल । तर राष्ट्र ओ समाजके लाग रातदिन अभियानम लागल मानविर मामाके कुछ चर्चा निहुइल । सहिदके सुचीम मानविरके नामो निशान निरह… ।
पृष्ठ संयोजकः मानबहादुर चौधरी, पत्राचारके लाग ठेगानाः इमेल: [email protected], [email protected] र मो.न.: ९८४८०४०८८०
प्रकाशित मितिः १४ जेष्ठ २०८२, बुधबार ०५:१०
मानबहादुर चौधरी ‘पन्ना’ ।