खिस्सा (कथा)

थारु भाषाः सुर्खेतान काका

 

प्राय मै नेपालगञ्ज स्वास्थ्यके चेकजाँजके लाग जैना कर्ठु । डक्टरोक सल्लाहअन्सार समय समयम फ्लोअप कर्टि रठु । ढेर दिन पाछ मै नेपालगञ्ज आपन स्वास्थ्यके लाग चेकजाँचके लाग जैना समय नैजुरटह । डक्टरोक सल्लाहअनुसार फ्लोअप जाइपर्ना रह तर समय अनुकूल नै बनल रह । भदौ महिनाके झरिक कारण सुरसार नैमिलटह । कुछ समय पानी पर्ना क्रम ठनिक कम हुइल रह । बड्रिफे फटिक हुइल रह । ओहमार मै आपन भेड्डि लेक नेपालगञ्ज जैना सुरसार कस्नु । सुर्खेतके वीरेन्द्रनगर हुइटि छिन्छु, हर्रे डर्वा, बबई, डेउराली हुइटि कोहलपुर हुइटि नेपालगञ्ज पुग्ना करिब टिन घण्टा लागल । लग्टार यात्रा कर्लक कारण जिउ फेन डट्करल लागल रह । नेपालगञ्ज जैनासे आघ नेपालगञ्ज बैस्ना बर्का डाडुह उपचारके लाग सन्झाख चेकजाँच कर्ना कैख टिचिङ हस्पिटलसे टोकन लेना आग्रह कैल रनहु । डाजु म्वार लाग टोकन लेक कोठाम आइल रलह करिब नौ बजेओहर डाजुके कोठाम पुग्नु । कल्वा खाकन मै साढे दस बजेओहर बाँके बगियासे भेड्डिम भेरी अस्पतालम ओहर गैनु । भेरी अस्पतालम मोर संघर्या कुलराजसे भेट करपर्ना काम रह । अस्पतालके प्रतिक्षालयम ढेर बेरहमेन कुरुइया कुर्सिम बैसल रलह । मै एकठो रुख्खोक छैयाटिर सिट्राए गैनु । ओठह बर्दियाके मन्जोरबस्टिसे एक जन सुर्खेतान काका काकीके उपचार कराए आइल रलह । काकाहे डेख्ख डुरसे नमस्कार कर्नु ।

‘नमस्कार भटिज, कहोरसे अइलो भटिज ?’
‘आज बिहान्नि सुर्खेतसे अइनु, काका । अप्न जे ?’

‘मै त एक हप्ता हुइ लागल भटिज, टोर काकीह बिर्‍वा कराइ आइल बाटु । यह अस्पतालम भर्ना कैरख्नु । पैल्ह गुलरिया अस्पतालम लैगल रनहु । उहाँ ठनिक मजा हुइनासक नैलागल । ओहासे यहाँ अन्लक एक अठ्वार हुइ लागल ।’ ए ! मै मुरि हिलैनु ।

सुर्खेतान काका आपन दुःख पोख्टि कल –‘पैल्हक बुर्होन कहट भटिज बुह्रैलसे किरा फटिङ्गा फेन लाट मर्ठ । आजकाल सम्झठु भटिज । ठिक बात बट्वाइट बुह्रोन् । म्वार टिनठो छावा बाट भटिज छावा रलक का सनाड । असिन डुखक ब्यालम आज कौनो छावन हेरचाह नैकर्ठ । छावा लर्का कलक ट डुस्मन असक हुइट ।’

मै सुर्खेतान काकक बात ओनैटि गैनु । बिच बिचम हुक्का भरु ओ मुरि हिलाउ । सुर्खेतान काकक नाउँ मङ्ग्रा हुइस् । हमार बाबा कबु कबु सुर्खेतसे बर्दिया मन्जोरबस्टि गैलक थारुनके बात सुनाए । ढेर थारु समुदायक मनै सुर्खेतसे बर्दियाके कमह्र्ला, ताराताल, पितमारी, नयाँबस्टि, मन्जोरबस्टि गैलक बात बट्वाए । ऊ मध्ये मङ्ग्रा हमार गाउँक काका रह । बाबा रहटघरिम कबु कबु सुर्खेत फेन पहुनि खाए अइलक फेन महिन मजासे थाहा रह । बर्दिया जैनासे आघ मङ्ग्रा सुर्खेतम जिम्डारनके कमैया रह हु । ऊ ब्याला जिम्डार फेन स्वाझ थारुन खुब सटाइट । आपन खेट्वा बारी नैहुइलक कारण ढेर दुख मिलल रलहिन् । बर्दियाम सरकार जग्गा डिहटा, बस्टि बैसाइटा कैक सुन्ल ओहमार ढेर मनै सुखक कल्पनाम सुर्खेतके थारु सुर्खेतसे छारा कैक बर्दिया गैलक कहानी बाबक मुहमसे सुन्ल रनहु । ओहक्रमम सुर्खेतसे मङ्ग्रा काका फेन छारा कैक बर्दिया गैल रह । सुर्खेतसे अइलक कारण ढम्पुरान काका मङ्ग्रा काका हुकहन मन्जोरबस्टिम सुर्खेतान कहिन् । छोटम मै २०५० साल ओहर बाबकसँग मङ्ग्रा काकक घर पहुनि खाए गैलक याद अहमिन फेन याद बा ।

सुर्खेतान काका आपन पिर बठ्ठा सुनैटि कल– ‘का कबि भटिज मै पोहर साल बिमार पर्ख ठनिक्क मुचुक्नहु । टोर काकी गाउँक भोसुरामके अटोम बैठाक बुह्रया गुलरिया अस्पताल पुगाइल ट यि जिउ बाँचल । का कना हो भटिज । जबसे ढिया पटुइह्या जोर्नु ओठेसे कब्बु सुखक दिन निआइल । हिकनक लाग कत्रा डुख कर्नु । गन्झर बन्वा रह । बाँझो पर्ती जग्गा कोर्नु, डान डान हुइलसे फेन जग्गा जमिन जोर्डेनु । बैँस रहटसम भुक पियास रै रै काम कर्लि । लर्कन दुइचार अक्षर चिनहि कैक स्कुल पह्रैलि, भटिज बुह्रेस कालम असिन गटि बा ।’

‘मै काकाह छावनके आपन व्यवहारले निसरठुहिन् । कुछ पेसा व्यवसायम होक फेन हुइ स्याकट कनु । डान डान रुप्या पैसा पठाडिह ट ओह गुन मान परल जे कैक सान्ट्वना डिह खोज्नु । बर्का डाडु ट सरकारी आपिसम पिउना हुइलसे फेन जाहिग्रया बा काहुँ ।’

‘ह ट भटिज, घरक खर्चपर्च जुटैना कर्रा पर लागल । जिम्डरोक मालम हकिम्वा चिन्हल रलहिस् आपन छाइ छुनकलीह कमलह्रिया डेना सर्तम हाठजोर बिन्टि कैक पिउना जागिर लगाडेनु । मन्ह्ला छावा डइबर्वा बा । छोट्का छावा पुलिस्वा रह । बर्का छावा मनिराम ट पिनसिनम आसेकल जे । मन्ह्ला छावा डइबर्वा बा । यह नेपालगञ्जसे काठमण्डु जैना बस चलैठा काहुँ । छोट्का छावा पुलिस्वामसे रिटार्ड होखन बैंकम गार्ड काम करठ । सब छावन घर फुटल बाट भटिज । हम्र बुह्र्याबुह्र्वा किल बाटि ।’

‘सब छावन कमैना बाट सुखानिदुखानिम ट ह्यार पर्ना हो काहुँ ।’ मै जिज्ञासा ढर्नु ।

‘बट्वाउ कलसे का आपन छावा पटुइह्यनके बयान बटुवाएसक हुइट नि बट्वाऊ ट मनक खिल काहा निकारु कनासक लागट । सब छावन पक्कि घर बनैल बाट । जग्गा जमिन फेन जोर्ल बाट । घरक सब जग्गा जमिन अंशबण्डा लेल बाट हमारठे जियक भरिक बारी बा । ओह पुरान झोप्रि घरम गुजारा कर्ठि । छुट्की छावा गुलरियाम घर बनैल बा । बर्का छावा बाँसगढीम घर बाटिस् । मन्ह्ला छावा आपन सरसरिस लग्घ मैनापोखर बैठट । दुखबिमार परलम हमन एक लोट्या पानी डेना मनै निहुइट भटिज । हमार ट रुइटि जिन्गी बिटता । बन जरट सबकोइ डेख्ठ मन जरट कोइ नैडेख्ठ कहसक हमार पिर बठ्ठा बुझुइया कुइ निहुइट, भटिज । असिन जिन्गि बाँचलसे ट झट्ट प्रान चलगिल मजा हुइने रह ना ड्याख पर्ने रह न भ्वाग पर्ने रह काल फेन निआइट भटिज कटि आफन पिर मङ्ग्रा काका पोख्ल, आँखिक पल्कामसे बुँडुर आँस चुहगैलिन् ।’ सुर्खेतान काकक बात एक मनसे सुन्टि गैनु । सुर्खेतान काकक बात सुन्ख महि दया ओ टिठ फेन लागल । मन मन सोच्नु आपन सन्तानके खुसिक लाग कठोर परिश्रम कर्लक बुह्रापाकनके सुखदुख बट्ना परिवारके अभावम जिन्गि जिटि बाट हमार पुर्खा । सयान हुइल छावा बुह्रेस कालके सहारा हुइना ठाउँम छिन्न भिन्न परिवार डुखबिमार डाइबाबनके सेवा अभावम छटपटाहट बाँचपर्ना परिस्थितिक कैह्या हुई कनासक लागल ।

मै पुछ्नु–‘काकीक अवस्था कसिन बाटिन् ट, काका ?’

‘का कबि, भटिज ओह बात ट बट्वाइक लाग रनहु । टोर काकी बिमार पर्लक एक अठ्वार होसेक्लिक । पैल्ह गुलरियाम भर्ना कर्नु, वहाँ ठनिक गाह्रो हुइ लग्लिस् ट यहाँ नेपालगञ्ज अन्ल बाटु । टिन दिन होसेक्लिस् ब्वाल फेन निस्याकट, ट्वाइलेटम पिसाब कराए लैजाइ ब्यालम चक्कर लाग्खन गमाकसे गिरल । उठाख बेडम ढर्लि । डोसर दिन बल्ल आँखि ख्वालल् । भत्ता बुझ्लक सक्कु रुप्या ओराख गाउँक समुहमसे बिस हजार रिन लन्ल रनहु ऊ फेन ओराइ लागल । डक्टर्वा गुँमुट, रकट चेक कर्लक रिपोर्ट टिन दिन पाछ अइना कल बा । आब बि¥वा किन्ना फेन पैसा निहो, भटिज । मै ट बहुट अरकोसाम परल बाटु ।’

मै सान्ट्वना डेटि कनु –‘असिन परलम ट छावा पटुइह्यन फेन कना हो । जत्रा पिर बठ्ठा रलसे फेन छावा ट आपन हुइट जे ।’

 

‘यि भटिज का कना हो । बर्का छावाह फोन कर्नु, उल्ट गराइ लागल । एकडमसे रुप्या किल मङ्ठे । डान डान कुछु हुइक निहुइना अस्पताल लैजाइ पर्ना । आपन का बा का बा और छावा पटुइह्यन कह नैसेक्ठे कैक जवाफ डिहल । परौ मन्ह्ला छावा डइबरवोकठे गैनु । पटुइह्या उस्टाख बैस्ना फेन निडेहल । सन्झाख जिउटिउ छावा आइल डम्कैबो करल । आपनठे लाल चिया खैना पैसा ट निहो । काहाँ पाखन डिउ ? म्वार मतलब निहो कैक जवाफ डिहल । छोट्का छावकठे गैनु भटिज ओह हाल । छावा बैंकम डिउटि गैल रह । ओह भेट गैनु । डान डान रुप्या बा डे छावा टोर डाइ बिमार बा । अस्पताल भर्ना कैल बाटु कनु । आब ट्वार बाबु छुनकलीह कुर लगाख टोर ठे आइल बाटु कनु ट जम्म डु हजार डिहल भटिज । ओह रुप्या डेलक थाहा पाखन छुट्कि पटुइह्या गुलरिया अस्पतालम आखन नस्से सराप सराप गराइल । बर्का, मन्ह्ला छावासे चुइक्क बोल निसेक्ठो । छोट्का छावाह सोझ डेख्ख यहर माङ अइठो । यहर करो ओहर करो छोट्का छावक ठाप्लाम पर्ठो । डुख बिमार पर्टि कि मोर घरम बैस अइठो । आबसे पैसा मङ्लक थाहा पैम कलसे कटि डम्काइल । छुट्कि छावा फेन सँग रह । ऊ एक शब्द फेन चुइक्क ब्वाल निस्याकल । ओठे रलक नर्स, डक्टरोन् फे हेर्टि रहगैल । ओह ट पिर लागठ भटिज । कबु ट विष खाखन मुजिनास लागठ । बुह्र्या झन कर्रा हुइ लागल ट यहाँ अन्लक हुइटु ।’

मै आश्वासन डेहटि कहनु–‘ओसिन बात मनम खेलैना नैहो, भावि भगवान ज्या लिख्ल बाट सबजहन भ्वागहि परठ । जिन्गि डिहुइया लिहुइया इश्रु भगवान हुइट । बरु बुह्राइल मनैन् उपचार कर्नाम विशेष छुट कर्ना व्यवस्था रहट । हेल्प डेस्कम सम्पर्क कैक निशुल्क उपचारके लाग डाक्टरसे बट्वाडेबु ।’

‘का कसिन व्यवस्था रहट ? हमहन नैपह्रल मनैन थाहा नैरहट, मिलट कलसे मिलाडि, भटिज । आज अपने भगवाने अस भेट हुइल बाटि ।’
मै सुर्खेतान काकाह सँग भिट्टर अन्तरंग विभाग ओहर लगैनु । शाखाम म्वार चिन्हल कुलराज शाही रलह उहाँसे बातचित कैक कुछ छुट कर्ना व्यवस्थाके लाग प्रक्रिया मिलैना अनुरोध कर्नु ।
कुलराज कल–‘उहाँको सम्बन्धित गाउँपालिकाको वडाबाट निशुल्क उपचारको लागि सिफारिस चाहिन्छ । त्यो भए मिलाउन सजिलो हुन्छ ।’

मै टुरुन्ट उहाँ बैस्ना गाउँपालिकाके वडामसे सिफारिसके लाग उहाँक छोट्का छावा गुण्डुराजह फोन लगैनु । ‘डाजु मै सुर्खेतके पत्रकार भैया किसन हुइटु । मै नेपालगञ्ज आइल बाटु । अप्नेक बाबा मङ्ग्रा काकासे भेरी अस्पतालम भेट हुइल । यहाँ उहाँ हुक्र समस्याम बट । मै अस्पताल प्रशासनसे छुटम उपचार करैना व्यवस्थाके लाग बात बख्रा कैडेरख्नु । अप्नेक वडाम जाखन एकठो निशुल्क उपचारके लाग सिफारिस बनाख म्वार मोबाइल नम्बरके ह्वाटसबम पठाडि ट ।’

गुण्डुराज –‘लि भाइ आ मै वडा जाखन बनाक पठाडेबु । ’
सिफारिसअनुसार सुर्खेतान काकीके कुछ आधा छुट हुइना व्यवस्था मिलाडेनु ।

‘भटिज दुचार हजार बा कलसे सहयोग कर परल । रहलपहल ओरास्याकल । मै ट छम्कट्ट बाटु ।’
‘ठिक बा मै फेन उपचारके क्रमम आइल बाटु । आब मै टिचिङ हस्पिटलम जाइटु सन्झाख यह भेट्बि ।’

यि बातले सुर्खेतान काकक अनुहार ओजरार हुइलिन् । मै ओठेसे टिचिङ हस्पिटल ओहर लग्नु । डक्टरसे चेकजाँच कराक करिब छ बजे ओहर घुम्नु । सुर्खेतान काकाह फोन लगैनु । उहाँ अस्पतालम रलह । राउन्डम आइल डक्टर्वा कुछ डबाइ लिख्डेल रलहिन् । काका डबाइ किनक लाग छटपटाइल रलह । महि डेख्ल ट पठ्रा ख्वाज बेला डिउटा भेटाइसक लग्लिन् ।

‘कब अइलो भटिज ?’
‘भर्खर अइनु काका । दिन्ख कल रलहि काका, ढेर ट निहो लि पाँच हजार बचल बा । काकीके मजासे उपचार कर्बि ।’

बिचरा ! सुर्खेतान काकाह कुछ भोभ्भाइल खाटिम मलम लगाइलसक लग्लिन् । रुप्या हाठम पर्टिकि डबाइ किन फार्मेसीम डौरल । मै काकीके कसिन अवस्था बाटिन् बुझक लाग भर्ना कक्षओहर लग्नु । कुछ समय पाछ सुर्खेतान काका डबाइ किन्क अइल । सन्झा हुइटि रह । सडकम मनैनके भिडभाड रह । गाडि फे ओहरडोहर चल्टि रह । मै काकाह हाठम ढ्वाग लग्टि ओठेसे ओल्टार हुइटि गैनु । ड्याखटसम मङ्ग्रा काका महि हेर्टि रलह ।

 

-मानबहादुर चौधरी ‘पन्ना’

प्रकाशित मितिः   १२ कार्तिक २०८२, बुधबार १०:४६