थारु रज्वा दंगीशरण के चर्चा

चन्द्रप्रसाद चौधरी, सुर्खेत: प्राचीन कालम एक्ठो रत्न पुरी नाउक भारी टल्वा रह ओ चारीओंर पर्बत्वले घ्यारल रह कैक हमार पूर्खावन्क मुखर विन्दुसे सुन जाइठ् । महादेवसे राज्य पाक दंगीशरण थारु रज्वा उक्त टल्वाक पानी पहुना बनाक बन्वाले भरी भराऊ भाmखण्डम दरवार बनाक आपन रानी पद्माबतिसे राज्य कर लागल ।

जौन बात २०१६ बर्किमार, छोट्कीमार, गुरुवावक जल्मैटि स्व. श्री रूपलाल थारुक छपाइल किताबम फे स्व. श्री नरहरिनाथ योगि कवितक रूपमा ड्याख मिलठ । उह बर्किमार किताबक साहाराले ओ रूपलाल थारुक मुखार बिन्दुसे सुन गैलक बात यी आलेखम प्रस्तुत कैगिल बा । यी पृथ्वीम तीन लोक चार जुग विभाजन करल बा । जस्त–स्वर्गलोक, मत्र्यलोक ओ पताल लोक । स्वर्गम डेउटाओन बैस लग्ल, मत्र्यलोकम मनै, पशु प्राणी ८४ लाख जीव जन्तु बैस लग्ल ओ पताल लोकम भुत परेत दानब बैस लग्ल । स्वर्गलेक म देताओन्क रज्वा इन्द्र राज्य करल लागल, मत्र्यलोक म मनैन्हक् राज्वा दंगीशरण राज्य करलागल ओ पताल लोकम भूत परेतन्हक् रज्वा कनावा दहितावन राज्य कर लागल । कौन समयम कौन जुगम रज्वा राज्य करल कना ओर्से युग फे विभाजन हुइल रह । जस्त सत जुग, देउ जुग, त्रेता जुग, जुग आदि त थारु भाषम ऐसिन बा । सत जुग, देऊ जुग, कल जुग, येन गुव, जुग कहबेर उमेर अनुसार रहट । जस्ट लर्का पन (सत जुग) जवानी पन (देव जुग) आदि ।

एक दिन दंगीशरण थारु रज्वा आपन फौज फक्कड लेक शिकार ख्याल गैल रलह उह मौकम स्वर्गक् रज्वा इन्द्र देउताओन ब्रम्हा, विष्णु महेश आदि ऋषि मुनिन् हुकन कचहरी बला रख्लाहा । कचहरीम स्वर्गक अप्सरा मेनका फे आए । डेउटाओन कचहरीम ओराक जाँर, डारु भाङ, धतुर आदि फे खाइट । खाक सेक्क डेउटाओन उर्वशी मेनकाह नचाइट ओ आपन क्वारम बैसैना प्रयास करट । फलस्वरूप डेउटाओन डेउटाओनक विचम मारपिट झै झगरा हुइल लागल । ऐसिन चाली बानी डेख्क दुर्वाशा ऋषि स्र्वगक अप्सरा मेनकाह सराप डिहल कि टै मत्र्यलोकम जाइस ओ दंगीशरण थारु रज्वक् शरणम रहस कैक ।

मेनका रातक भारी सुग्घर भारी बठिन्या हुइना ओ डिन्क घोरीन्या हुइना सराप पैल रह । उहअनुसार घोरीन्यक रूपम बन्वाम डेखापरल । दंगीशरण रज्वा हर्ना, मृग आदि खोज्ती निल घोरी ड्याखल ओ वाकर पिछा लागल । पिछा लग्टि लग्टि डिन फे बुरल घोरीन्या बठिन्या फे बनल । दंगीशरण थारु रज्वा बठिन्यसे लोभाइ लागल ओ सोधपुछ करल लागल । बठिन्या कल कि मै डिनक घोरीन्या बन्ना ओ रातक सुग्घर बठिन्या बन्ना सराप पाक अप्नक शरणम आइल बाटुँ । दंगीशरण थारु रज्वा ओत्रा सुग्घर बठिन्या भेटाक गडगड होक आपन दरबारम लानल । उहर पदमाबति रानी फे रज्वा पौहनी अन्ला कैक एकदुइडिन त मजासे बोलचाल करल तर पाछ पाछ रज्वक ओ उर्वशी मेनक्क चाली बानी डेख्क रज्वसे झगरा कर लागल । रज्वा रानीक रिसले रानीसे जन्मल छावाह तरबारले काट्डिहल । रज्वक काटल लर्का डेक्ख लर्कक बफादार कुक्रा रक्त रक्त न्यांग लागल ओ रानी कुक्रा बन बासी होक सुकौराक डख्नि पर्बट्वक डगरी डगरी नेङटी मट्ठ्वाम बास लेल । डगरी डगरी न्याङ्गबेर कुक्रक रक्ताह ग्वारक छाप पथ्रा म पर गैलस, जौन छाप आजकाल फे ड्याख मिलठ । ज्याकर नाउँ कुक्रक गौराक डगर कठ । यिहोंर दंगीशरण थारु रज्वा स्वर्गक् अप्सराह डिन्क घोरीन्यक उप्पर चहुर्क मोज मस्ति कर लगाल कलसे रातक सुग्घर बठिन्यासे उठबस कैक मोजमस्ति कर लागल ।

एकडिन स्वर्गम देउताओन्क फेर कचहरी लइल लग्नि तर उर्वशी मेनका कचहरीम नै गैल । वाकर पाछ स्वर्गक रज्वा इन्द्रह स्वर्गक अप्सरा मनेकाह पत्ता लगाइकते नारदह जिम्मा डेलस । नारद नेङनी घुम्टि मत्र्यलोकम दंगीशरण थारु रज्वाके दरबारम गैल ओ उर्वसी मेनका डेखापरल । उहअनुसार नारद स्वर्गम जाक स्वर्गक रज्वा इन्द्रसे सक्कु बात बट्वाइल टब स्वर्गक रज्व इन्द्र भट्टपट्ट देउताओन कचहरी बलाइल । एक ओर श्री कृृष्ण बस्यक शब्दले सोह्रसौं बर्दियनेन् हाँसठट्टा म खेरदार तर स्वर्गक अप्सरा मेनका जत्रा बस्या बजैलसे फे वास्ता नै करल । स्वर्गक रज्वा इन्द्र कहल कि श्रीकृष्ण हमार डेउटाओन्क भारी बेज्जति जाइटा जसिक हुइलसे फे स्वर्गम बापस लान परल आदि । उहअनुसार श्रीकृष्णह बरल आगिम घ्यू थपहस हुइलीन । श्रीकृष्ण मत्र्यलोकम आक आपन छावा प्रदेउङ्गह दंगीशरण रज्वक्ठे पठाइल । प्रदेउङ्ग आपन बाबक आज्ञानुसार स्वर्गके अप्सरा मेनकाह स्वर्गम वापस पठा डेना बिन्ती करल । तर दंगीशरण थारु रज्वा माया मोहम भुलल ओर्से स्वर्गम वापस पठा डेना मन्जुर नै करल ।

स्वर्गक अप्सा मेनकाह लैजाइकटे महिसे लराई करपरि आदि । उहअनुसार प्रदेउङ्ग आपन बाबकठे दंगीशरण रज्वक् कलक बात बट्वाइल । वाकर पाछ श्रीकृष्ण दंगीशरण थारु रज्वा मार डेना कैक धम्की डिह लागल । श्री कृष्णक धम्कीसे दंगीशरण थारु रज्वा विभिन्न देविडेउटन ओन्कठे सहयोग माग गैल । कौराओन्कठे गैल, भिवा नै रहल ब्याला पाँच पाण्डओकन्ठे गैल तर कोइ फे सहयोग डेना मंजुर नै कर्ल फलस्वरूप दंगीशरण थारु रज्वा श्री कृष्णक हासे मुवलसे कौना ठाउँ जाक आत्महत्या कैख मुना सोच बनाइल । आत्म हत्याकर्ना ठाउँ खोज्टी खोज्टी भारतके डिल्लीक लघुच्च यमुना लडियक् आन्जर पान्जर पाँच पाण्डाओन्क राज्य हसिनापुर जैतापुरम पुगल । यमुना लडियक ढिक्वम बैसक लडियाम कै लाहाय अइठा ? के हात ग्वार ढ्वाए अइठा ? कैक ह्यार लागल यमुद लडियाम सद्द अर्जनक जन्नी सुभद्रा लाहाए आए ओ लाहाक पूजापात कैक आपन ठ¥वाह भात खवाए ओ अप्न फे खाए । अस्टहक प्रत्येक डिन सुभद्रा लहाए जैना ओर्से उह मौका छोप्क दंगीशरण थारु रज्वा सर्रीक ठेङग्रा काट काट्क चिता बनाइ लागल दंगीशरण थारु रज्वा चिता बनाइ डेक्क रानी सुभद्राह पुच्छना जिज्ञासा लग्लिस् ओ पुछल । दंगीशरण थारु रज्वा जवाफ डिहल कि मै चित्रा बनाइटुँ ओ यिहम मटित्याल छिटक आगि लगाख आत्महत्या कर्ना विचार करल बाटुँ । उ बात सुन्क रानी सुभद्राह झन बात बुझ्ना मन लग्लिस ओ सक्कु बात कोत्याई लागल । तब दंगीशरण थारु रज्वा आब म्वार काम बनी कैक रानी सुभद्राह बाचा लिह कहल ओ सक्कु बात कना निधो करल । दंगीशरण थारु रज्वाक कहल अनुसार रानी सुभद्रा बाचा लिहल । वाकरपाछ दंगीशरण थारु रज्वा श्रीकृष्ण मारेडेना धम्की डेलकओर्से महि बचा डेना पाँच पाण्डवओन्से सहयोग माग डिह परल । उहअनुसार रानी सुभद्रा बाचा कबुल करल ओ सुभद्रा दंगीशरण थारु रज्वाके बाचा कबुकल कराइल कि टु फे जौन डेउटाओन टुहिन मारकटे बात हुकन आदर भाउ कैक आपन कुल डेउटाओन्क रूपम सामुहिक डेउठन्वाम थान डेक पूजापाट कर परि मै अवस्य आपन जेत्ठवा भीवासे सहयोग मडा डेम । रानी सुभद्रा लहाक घर आइल ओ पूजा पात कैक खटोलपलाट लेक सुट गैल । उहर अप्न आब म्वार जन्नी भात डिह आइ कैक अस्या लग्टि रहल ।

वाकरपाछ अर्जुन आपन जन्निह ख्वाज कोन्टी भिट्टर गैल ओ कोन्टीम सुटल भेटाइल अर्जुन आपन जन्निह उठैना बहुट प्रयास करल उहफे रानी सुभद्रा नै उठल । काकरकी अर्जुनसे दंगीशरण थारु रज्वा पहिला सहयोग माँग रख्लाह उहओर्से सुभद्रा आपन ठरोसे काम नै बनी कैक चाल नै करल । वाकर पाछ अर्जुन अङनाम आक आपन डाडु भिमसे आपन जन्नी सुभद्रा उठैना विन्ती करल ओ अर्जुनके विन्ती अनुसार भिवा आपन बहुरेक कोन्टिम गैल । कोन्टीम जाक भिवा आपन बहुरे काकर सुटल बाटो कैक उठाइ लागल तब रानी सुभद्रा आप काम बनि कैक आपन जेत्ठ्वाह बाचा कराइल कि दंगीशरण थारु रज्वाह सहयोग कर्ना भिवा बाचा लिहल ओ रानी सुभद्रा उठल । कर्टि कर्टि समय बित्ती गैल पाँच पाण्डवओन बनिवास जाइबेर आपन आपन बाँण सैनिक रुख्वाम बाँध गैल । उहअनुसार रज्वा बैराथकठे गैलसे रोजगारी मिल्ना हुइल ।

बाँण लेल गैलसे रज्वक पुत हुइट कैक रज्वा वैराठ कमैया लिहुइया नै हुइल । भिवा कटाहा घोरोक थानहेरवा हुइल । नंकलु अहिरसँग गोरु चरोइया हुइल, अर्जुन काँध राइ बाज ओ हाथ पङ्गिरी लेक पाटुर नचैना हुइल । रानी दुपर्ती हाथ क्वारम लेक रानीक कमार चोच्ना हुइल ओ रज्वा युधिष्ठिर रज्वा वैराठक लर्का पर्का हेर्ना हुइल । भिवा कता घोरोह लोकसीले घाँस खवाए ओ ढोंग्रीले पानी पिए । असिक कर्टि कर्टि एकडिन भीवा आपन दादु भैयन खवाइकटे रोटी पकाइ लागल रह । उहमौकाम दंगीशरण थारु रज्वा कठे श्री कृष्ण आपन फौज फक्कर लेक लराई कर आगैल । रोटि पकैटि भीवा लराई कर जाइ पर्लिस । तर कोइफे पकाइल रोटि उल्टाए नै सेक्ल ।

भिवाक ओ श्रीकृष्णक विचम भारी लराई हुइलिन, लराइम डुनुजनक गजा जुझ बेर उत्त गजासे तिनठो आगिक झिल्का निक्रल ओ स्वर्गक अप्सरा छातीम लाग गैलिस । फलस्वरूप उर्वशी मेनकक् सराप कट्टि हो गैलिस ओ सराप मुक्ति होक स्वर्गम वापस हौगेल । भिवा ओ श्रीकृष्ण लराई कर्टि कर्टि इहर ओहर हेर्ठत उर्वशी मेनकाह नै डेकठ तब लराई समाप्त हो जैठिन कलसे क्याकर टे लराई कर्ना हो कै आपसम मिलगैल । उर्वशी मेनका स्वर्गम जाक हिमालयक जन्नी हो गैल इहवर भिवा लराइ ओराक आपन डारल रोटी उल्टाइल ओ आपन डाडुभेयन जिउनार कराइल । भिवाक इह शक्ति डेख्ख हमार पुर्खाओन अट्वारीक बर्त रहक एक करक् रोटी पकाक पाँच पाण्डवओन्क पाठ पूजा कर्ठ ।

उर्वशी मेनका स्वर्गम गैल थाहापाक बन्वम रहल पदमाबति रानी ओ कुक्रा फे दरबारम वापस हुइल । दंगीशरण थारु रज्वा रानी पदमाबति फे रान िसुभद्राक बाचा कबुल अनुसार आपन कूल डेउटाओन्क रूपम ब्रम्हा, विष्णु महादेव, श्रीकृष्ण, उर्वशी मेनका, नारद, दुर्वाा ऋषि ओ पाँच पाण्डओन धान डेक पूजा पाठ कर लग्ल । ओस्टक सामुहिक भूह्यार थानम थान डेक फे पूजापाठ कर लग्ल । डेउठन्वक् डेउटाओन जस्ट डहरचण्डिक मुराह (महादेव ओ पार्वति) चबहवा चवहोक मुराह (बर्मा ओ लक्ष्मी), राज रजाओर (उर्वशी मेनका), आदि आदि । ओस्टक कूल डेउटाम जस्ट मैया (पार्वति), लटौमहादेव (महादेव), खेखरी (नारद), बर्हनी (लक्ष्मी), सौरा (गणेश), पताह डेह्रीम गारल लुहाक (दुर्बाशा ऋषि), गुरुबाबा (पुर्खा) घोरवा (मेनका) चालिक चैटिक पथ्या (पार्वतिक् फूला लोना छिट्नी), ब्याट (महादेबक त्रिशुल), ढु¥या धम्राज (धरम युधिस्थर पाण्डवनक डाडु), मझिया (विष्णु), बर्हा अर्थात बगार बाबा (ब्रम्हा), रक्सा (श्रीकृष्ण) आदि आदि ।

अस्टक दंगीशरण थारु रज्वा दाङम राज्य कर्टि कर्टि ओ देवि डेउटाओन्क पूजा पाठ कर्टि कर्टि मुअल । दंगिशरण थारु रज्वा मुअल टब मन्त्री बगाल रज्वा जिटिअस कराक राज काज चलाई लग्ल । एक डिन एक्ठो गैनवा सिधा मग्ना क्रमम दरबारम पुगल । उह मौकाम मन्त्री बगाल रज्वा खटौलीम बैसाक कचहरी कर लागल रलह । गैनवा कचहरी करबेर रज्वाह खुब ढ्यार टब रज्वक मुह ओर्से माछी छिर्क नाकओर्से नित्रट डेयाखल । वाकरपाछ रज्वा मुअल बा कैक गैनाओ खुलबुल िलाग लग्लस ओ और ठाउँ सीधा मग्ना क्रमम बट्वा डारल । वाकरपाछ एककान दुकान मैना होगैल । पाछ मन्त्र िबगाल सुन्ल झन रज्वा सेलाक रज्वक कहल अनुसार कम्लरीसे जन्मल लर्काह रज्वा बनैल । काकरकी पदमाबती रानी गर्भधारण त करल रह तर और लर्का नै हुइलक्ओर्से रज्वक पूर्ब शर्त अनुसार कम्लरी छावा रज्वा बनल ।

कम्लरीके छावा रज्वा हुइबेर राजकाज ठौनरसे चल लागल तर नीच जात समझक मन्त्रीहुक्र भेटघाटम सिस्टाचार नै कर लग्ल । रज्वा मान सम्मान मन्त्रीनसे नै पाइल लागल टब आपन डाइसे सक्कु बात पुछल उहअनुसार डाइ कलिस कि टै कम्लरीके लर्का हुइस् कैक । वाकर पाछ रज्वा रिस उथ्लिस कि ज्या हुइलसे फे मै रज्वा हुइटु कैक मन्त्रीन मारपिट कर लागल टब दरबारम भारी खैलाबैला मच लागल । वाकरपाछ आजरपाँजर रहलक राजा रजौटाहुक्र थापा पाक कम्लरसिे जन्मल रज्वा हटाक रानी पदबमतीसे जन्मलक नाबालक लर्काह रज्वा बनाडेल ।

ओस्टक दंगीशरण रज्वा थारु साखा सन्तान राजकाज चलैटि चलगैल ओ कौना युगम कौन रज्वा राज चलाइल कना बात फे विद्धानहुक्र अनुसन्धान फे कर्टिबाट । दंगीशरण थारु रज्वाक साखासन्तान मध्ये मनी परीक्षक छावा रत्न परीक्षक ४०औँ पुस्ताक रज्वा बनल ओ आपन साखा सन्तानह राज्य डेक श्री गोरखनाथक् आशिर्वादले सिद्ध प्राप्ती करल ओ दाङ चौघेराम अन्तिम विश्राम लिहल । जेहि आजकाल श्री सिद्धरत्न नाथ देवता कैक जानजाइट । उह देवताह सद्धालु भक्तजनहुक्र जलौरा, उत्तर अमराई, दक्षिण अमराई, चाँघु, दुविचौरा, लमही ओ रतनपुर कैक १२ सय विघा जग्गा चर्हाल रलह । २०१८ सालसे आघ सात मौजाक मनै सालो डस्याम रंग्वा, भेर्वा, छेग्रा, सुओर ओ मुर्घी पञ्च बली पूजा पुजाइ जाइठ ।

आब मै दंगीशरण थारु रज्वा दाङम कौन युगम राज्य करल हुइ उह बातम प्रष्ट पारकटे बाँटु । रूपलाल थारुके कहलअनुसार हमार गाउँम घरम देशबन्ध्या गु¥वन, ढु¥र्या गुरै, हरिया आदि डेउठन्वाम करबेर बर्ण कठ कि सत जुग जाई, देव जुग आइ कल जुग जाई घेन जुग आइ टब मान पति देउटा औतार लिही हरे सुनो डेउटाओ आदि । कहलक् मतलब सक्कु युगम देउटाओन औटार लेटि ऐल कना अनुमान लागट कना बात डेखा गैल । तर यी लेखम ४–५ हजार आघक बात डेखा गैल बा । जो विष्णु पुराणम फे मिलाइल बा । ओस्टक दंगीशरण थारु रज्वा इन्द्र, ब्रम्हा विष्णु ओ महेश समेत समकालिन डेखा पर्ठ कना बात डेखा गैल बा । यी उच्चारणसे शंका उपशंका फे उब्जाइल बा । कहोंरे दंगीशरण थारु रज्वा रह कना बात फे आइट । दंगीशरण थारु रज्वा डेउटाओन्कम डाजबेर मनै विश्वास करही कि नै करही ओ ४–५ हजार बर्षक आघक बात हो कलसे दाङ सुकौराम रहलक् भग्ना अवशेष दरबार, कुवा मन्दिर ओ तल्ला आदि फे डेखा नै पर्ना हो कना बात फे आइट । तर देव जुग अर्थात द्धापर युग अठवा छैठौ शताब्दमी १५–१६ सौं बर्षक बात मन्न हो कलसे अवस्य नै थारु रज्वा दंगीशरण थारु रज्वा रह कना विश्वास हुइट ओ दंगीशरण थारु रज्वा, ब्रम्हा, विष्णु, महादेव, पाँच पण्डाओन, स्वर्गक रज्वा इन्द्र आदि देवी देउटाओन समकालीन डेखा पर्ठ । काकर कि महादेब विष्णु पुराणम विष्णुह टै द्वापर युगम भगवान श्रीकृष्ण होक जन्म लेल्या ओ स्वर्गक रज्वा इन्द्रकक आज्ञाले दंगीशरण थारु रज्वासे लराईडेल रलहिस । ओस्टक महादेवक जन्नी सति देवि आपन बाबा दक्ष प्रजापति कथाम निम्ता नै पाक जग्गेक बरल आगिम फनक्क मुउल । फलस्वरूप महादेव हिमालयक धर्मपत्नि मेनकक् क्वारम जन्म लिहस ओ ट्वार नाउँ पार्वति रहि जेहिसे त्वार ओ म्वार द्वापर युगम पुन मिलन होइ कैक महादेव कल टिसर बात दुर्वाशा ऋषिक सराप ले डेउटाओन्क ओ डानबन्क समुद्र मठाईसे कालकुट विष निक्र लागल ज्याकर कारणसे आकाश लोक, मत्र्यलोक ओ पताल लोक आदि टिन्यौ लोक नष्ट हुइ लागल । यी डेख्ख महादेव आपन हाँठक उन्जारा थापक कला कुट विष सक्कु पि डेल उहकारण तिन्यौं लोक नष्ट हुइ नै पाइल । स्वर्गक रज्वा इन्द्रक राज्य कर्ना ठाउँ बच्लक्् आर्से इन्द्र खुशी होक महादेव तपस्या करलागल ओ महादेवसे बर माँगल । महादेव स्वर्गक रज्वा इन्द्रह ऐसिन बर डिहल कि ज्याकर कपारीम हाँठ ढर्लसे कपार फुट जैना । उहकारण द्धापर युगम फे तिन्यौं लोकक रज्वाहोक बैठ मिलस आदि यीहसे थाँहा मिलत कि द्धापर युगम दंगीशरण थारु रज्वा रह ओ दंगीशरण थारु रज्वा, ब्रम्हा, विष्णु, महादेव ओ पाँच पण्डाओन आदि देवि डेउटओन समकालिन डेखा पर्ठा ।

प्रकाशित मितिः   १३ असार २०८०, बुधबार ०५:०४