राउटे समुदाय असुरक्षित
दुई युवतीमाथि यौन दुव्र्यवहार गर्ने तीन जना पक्राउ
जंगलमा फिरन्ते जीवन बिताउँदै आएका लोपोन्मुख राउटे समुदायका दुई जना युवतीमाथि यौन दुव्र्यवहार भएको छ । यौन दुव्र्यवहार गरेको भिडियो सामाजिक सञ्जालमार्फत बाहिरिएको हो । गुर्भाकोट नगरपालिकाका स्थानीय तीन जना युवाले उनीहरूलाई होटलमा लिएर यौन दुव्र्यवहार गरेको उक्त भिडियोमा देखिन्छ । उनीहरूले राउटे युवतीहरूलाई होटलको कोठामा लिइ आफूहरू अर्धनग्न बनेर भिडियो बनाएका थिए । अहिले भिडियो सामाजिक सञ्जालमा भाइरल बनेको छ ।
ती युवतीहरूलाई यौन दुव्र्यवहार गरेको आरोपमा प्रहरीले गुर्भाकोट नगरपालिकाका–९ का ३५ वर्षका चमन घर्ती मगर, २४ वर्षका भुपेन्द्र बुढा मगर र होटल सञ्चालक २९ वर्षका मिलन पुनलाई पक्राउ गरेको छ । उनीहरू माथि जबरजस्तीकरणीको जाहेरी दर्ता भएको छ । घटनाबारे विस्तृत अनुसन्धान भइरहेको प्रहरीले जनाएको छ । राउटे समुदायका युवतीलाई आर्थिक प्रलोभनमा पारी मदिरा सेवन गराएर दुव्र्यवहार भएको प्रहरीको प्रारम्भिक अनुसन्धानमा खुलेको छ ।
सार्वजनिक भिडियोमा राउटे समुदायका युवतीहरू समेत मदिराको नशामा रहेको देख्न सकिन्छ । झण्डै डेढ सयको संख्यामा रहेका राउटे समुदाय अहिले गुर्भाकोट नगरपालिका–११ आँपसोतीमा बस्दै आएका छन् ।
राउटे समुदाय असुरक्षित रहेको यो एउटा पछिल्लो उदाहरण हो । राउटे बस्तीमा मानिसहरूको घुलमिल बढ्न थालेपछि उनीहरूमाथि यस्ता थुप्रै घटना भएका छन् । राउटे समुदाय असुरक्षित बन्दै गएको छ । केही वर्ष पहिलेसम्म राउटेहरू सहर बजार घुम्ने र अन्य समुदायका मानिससँग घुलमिल हुने गर्थेनन् । राउटे समुदाय अहिले खुलेर सबैसँग घुलमिल हुन्छन् । उनीहरूले पछिल्लो समय सबैजसो समुदायमा पुगेर अन्न तथा नगद सहयोग माग्ने गरेका छन् । राउटे समुदायको गरिबी, अभाव र सोझोपनाको फाइदा उठाउँदै केही व्यक्तिहरूले उनीहरूमाथि गलत हर्कत गर्ने गरेका हुन् । जसका कारण रूपान्तरण भएर भर्खरै सामाजिकरणको मूलप्रवाहमा आउन थालेको उक्त समुदायमा झनै असुरक्षा बढेको छ ।
लामो समयदेखि राउटे समुदायको हकहितमा काम गर्दै आएकी राउटे लोपोन्मुख, सिमान्तकृत वर्ग उत्थान प्रतिष्ठान नेपालका अध्यक्ष सत्यदेवी खड्काले नराम्रो दृष्टिले राउटे बस्तीमा जाने मान्छेहरूका कारण उनीहरू असुरक्षित रहेको बताइन् । ‘अब राउटे सुरक्षित रहेनन् । तर त्यो कुरा उनीहरूलाई थाहा छैन,’ उनी भन्छिन्, ‘जाँड रक्सी र खाद्यान्नको प्रलोभनमा पारेर उनीहरूमाथि दुव्र्यवहार भइरहेको छ ।’ अहिले राउटे बस्तीमा सहयोग भन्दा पनि टिकटक बनाउने, फोटो खिच्ने र भिडियो बनाउन जानेको भिड लाग्ने गरेको उनले बताइन् । यसबारे स्थानीय प्रशासन र प्रदेश सरकारलाई समेत पटक–पटक ध्यानाकर्षण गराए पनि बेवास्ता भएको उनको गुनासो छ । राउटे समुदायको उत्थानका लागि लामो समय काम गरेकी उनले ती युवतीमाथि दुव्र्यवहार गर्नेलाई कडा कारबाहीको माग समेत गरिन् ।
महिला र बालबालिका बढी जोखिममा
राउटे समुदायमा पुरुषभन्दा महिला तथा बालिकाहरू बढी जोखिममा रहेका छन् । राउटेहरू अहिले अन्य सुमदायका बस्ती नजिकै बस्ने गर्दा उनीहरूको आनीबानीमा समेत परिवर्तन आएको छ । यो समुदायलाई रूपान्तरण गर्ने नाममा कतिपय व्यक्ति र संघ–संस्थाले झनै विकृति बढाउने काम गरेको सरोकारवालाहरू बताउँछन् । राउटे समुदायका अधिकांश व्यक्तिहरू अहिले मदिराको लतमा फसेका छन् । आवाज संस्थाका कार्यकारी निर्देशक एवम् अधिकारकर्मी पवित्रा शाहीले यो समुदायका महिला र बालबालिका झन् असुरक्षित रहेको बताइन् । ‘उनीहरू अन्य बस्ती नजिकै बसेका छन् । त्यसको गलत फाइदा उठाउँदै कुदृष्टि भएका मानिसहरूले प्रलोभनमा पारेर उनीहरूमाथि अपराधजन्य गतिविधि गरिरहेका छन्,’ उनले भनिन् ।
स्थानीयका अनुसार अहिले राउटेहरू बसिरहेको स्थान र युवतीहरूमाथि दुव्र्यवहार भएको होेटलको दूरी झण्डै १० मिनेटको फरकमा छ । त्यहाँका युवाहरू दैनिकजसो राउटे बस्तीमा पुग्छन् । जाँड रक्सी लिएर युवती र महिलाहरूमाथि यौनजन्य दुव्र्यवहार गर्ने गर्छन् । राउटे समुदायलाई प्रलोभनमा पार्ने व्यक्तिहरूका कारण उनीहरू असुरक्षित बन्दै गएका हुन् । आवाज संस्थाका कार्यकारी निर्देशक शाहीले पीडित युवतीको न्यायको लागि आफूहरूले प्रहरीमा जाहेरी दिएको बताइन् । ‘आवाजले जबरजस्तीकरणीमा प्रहरीमा जाहेरी दिएको छ । राउटे समुदायको सुरक्षामा सबै सरोकारवालाहरू गम्भीर बन्न जरुरी छ,’ उनले भनिन् ।
अहिलेसम्म राउटे समुदायले भने उक्त घटनाका बारेमा जानकारी पाएका छैनन् । सामाजिक विकास मन्त्रालयका महिला विकास अधिकृत अनिता ज्ञवालीले घटनाबारे जानकारी गराउँदा उनीहरू आफ्नै समुदायबाट असुरक्षित हुने खतरा भएकाले समुदायमा खबर नगरिएको बताइन् । उनका अनुसार युवतीहरूलाई सुरक्षित वातावरणमा राख्ने र दुव्र्यवहार गर्ने युवाहरूमाथि कानुनी कारबाहीको प्रक्रिया अघि बढाइएको छ ।
राउटे पहिले अन्य समुदायका मान्छेहरूसँग घुलमिल हुन्थेनन्् । पैसा छोए भने पाप लाग्छ भन्ने उनीहरू काठका सामग्री बनाएर अन्नसँग साटेर जीविकोपार्जन गर्थे । तर, पछिल्लो समय उनीहरूले पम्परागत पेसा संकटमा परेको छ । उक्त समुदाय माग्ने तथा सरकारले दिएको सामाजिक सुरक्षा भत्ताबाट गुजरा चलाउँदै आएका छन् । राउटे समुदायको रूपान्तरण र उत्थानमा काम गरिरहेका संस्थाहरूले पनि खाद्यान्न र पैसा सहयोग गर्दै आएका छन् । राउटेहरूले सोही पैसाबाट मदिरा किनेर खाने गरेका हुन् ।
मध्यपश्चिम विश्वविद्यालयका मानविकी तथा सामाजिकशास्त्रका सहायक डीन कमलेश डिसी आधुनिकका नाममा समाजमा देखिएका विकृतिको छायाँ राउटे समुदायमा पनि पर्न थालेको बताउँछन् । राउटे समुदायको परिवर्तनको नाममा गरिएका गतिविधिहरू व्यवस्थित नहुँदा विकृति भित्रिएको उनको तर्क छ । ‘राउटे समुदाय सामाजिक मूलधारमा आउन सकेका छैनन् । उनीहरूको संरक्षण र परिवर्तनको नाममा गरिएका क्रियाकलापको सकारात्मकभन्दा नकारात्मक असर बढी देखियो,’ उनले भने । राउटेहरूलाई देखाएर आफूले फाइदा लिने तŒवका कारण उक्त समुदाय थप असुरक्षित बनेको उनको भनाइ छ । राउटे समुदायको सुुरक्षा, प्राकृतिक बासस्थान र उनीहरूको संरक्षण गर्नु अहिलेको आवश्यकता रहेको उनले औंल्याए । राउटे समुदायका लागि राज्यले करोडौं लगानी गरे पनि उनीहरूको उत्थान र संरक्षणमा खासै प्रगति हुन नसकेको अधिकारकर्मीहरू बताउँछन् ।
प्रकाशित मितिः २४ जेष्ठ २०७८, सोमबार ०५:००
मुना हमाल ।